علوم تربیتی چیست؟

علوم تربیتی (تعریف، فایده و گرایش‌ها)

 

علوم تربیتی در میان رشته‌‌های علوم انسانی مجموعه‌‌‌ای از دانش‌های به هم پیوسته است که به بررسی مبانی، اصول، اهداف، روش‌ها و حل زمینه‌ها و عوامل تعلیم و تربیت می‌پردازد و از روش عقلی و بحث‌های فلسفی در تعلیم و تربیت و نیز روش‌های علمی و یافته‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و. در مباحث نظری و کاربرد سود می‌برد.

علوم تربیتی در وهله اول دارای فایده عملی است یعنی به عمل تربیت در همه مراحل مدد می‌رساند و مانند همه علوم دیگر در هم‌آوایی کنونی پژوهش، نقش غیر مستقیمی را ایفاء می‌کند. به این معنا که برای رشته های علمی دیگر زمینه به آزمایش گذاشتن نظریه هایی مربوط به زمینه‌های دیگر را فراهم می‌کند.

در یک تقسیم‌بندی، علوم تربیتی به سه دسته تقسیم می‌شود:

الف- علومی که شرایط عمومی و محلی تربیت را مطالعه می‌کنند. از قبیل: تاریخ آموزش و پرورش، جامعه شناسی آموزش و پرورش، مدیریت آموزشی و

ب- علومی که اوضاع و وقایع تربیتی را چنانکه هستند مطالعه می‌کنند. از قبیل علوم مربوط به روش تدریس، و نظریه‌های مربوط به برنامه ها، روانشناسی اجتماعی، علوم مربوط به ارزشیابی و روانشناسی پرورشی.

ج- علومی که تفکر درباره تربیت و تحول آن را مطالعه می‌کنند. مثل فلسفه آموزش و پرورش.

در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) اولین گروه آموزشی در رشته علوم تربیتی در سال 1372 از بین فارغ التحصیلان دوره عمومی پنج ساله معارف اسلامی مؤسسه در راه حق، تشکیل گردید و پس از رسمیت یافتن مؤسسه امام خمینی (ره) فعالیت خود را دراین مؤسسه ادامه داد وتا کنون از طریق پذیرش وتشکیل گروه‌های جدید ونیز گروه‌های پژوهشی، اصلاح برنامه‌ها وساختار گروه به رشد نسبی خوب از نظر کمیت و کیفیت رسیده است.

 

 

علوم تربیتی ؟ امور تربیتی؟ .یا تربیت معلم؟

این سوالی بود که ترم یک و دو تقریبا برای همه ی همکلاسی هایم مطرح بود اما جواب نسبتا کاملی برای آن پیدا نمی کردیم. تا اینکه من و خانم شجاعی در دی ماه 85 با مراجعه به سازمان آموزش و پرورش کل – واقع در بلوارامین- در گفتگویی که با جناب آقای گیلکی که آن زمان مشاوره ی متوسطه ی سازمان بودند-الان نمی دانم هستند یا نه- داشتیم به جواب اکثر سوالات رسیدیم.بسیاری از ترم اولی ها از ما همین سوالات را می پرسیدند. این مصاحبه را برای این عزیزان می نویسم.

اکثر افراد جامعه مرد ، زن ، کوچک و بزرگ بر این باورند که "علوم تربیتی" با تربیت معلم و یا امور تربیتی تفاوتی ندارد . برخی دیگر که می پندارند "علوم تربیتی" همان تربیت بدنی ست!!!

تصور بیشتر افراد این ست که دانشجوی علوم تربیتی در نهایت مربی پرورشی خواهد شد! و نهایتا اگر اطلاعات زیادی داشته باشند می گویند: " پس آخر آخرش معلم می شوی ؟!"

از این رو لازم دیدیم در مورد این رشته توضیحاتی ذکر کنیم:

در فرهنگ لغت فارسی در ذیل واژه ی "تربیت" این معانی نوشته شده است:

"پروراندن، پروردن، پرورش دادن، ادب و اخلاق به کسی یاد دادن"

واژه های "پروردن ، پروراندن و پرورش دادن" هر سه معنایی واحد دارند و تربیت به این معنا برای همه ی جانداران ( اعم از انسان، حیوان و حتی نباتات) استفاده می شود و درباره ی انسان برای جسم و روح – هر دو- به کار می رود. اما غالبا در میان عوام وقتی از تربیت سخن به میان می آید اذهان مردم به روح و روان آدمی و بعد معنوی او معطوف می گردد. وقتی به کسی خطاب می شود "تو تربیت نداری" در اصل این مفهوم تداعی میشود که "مگر به تو رفتار آداب و مقررات فلان کار را یاد نداده اند؟"

پر واضح است که "علوم تربیتی" و تربیت بدنی با یکدیگر شباهتی ندارند. تربیت بدنی با جسم انسان سر و کار دارد .حال آنکه هر آنچه در "علوم تربیتی" گفته می شود مربوط به تعلیم و تربیت و روح آدمی ست.

اما ببینیم چرا علوم تربیتی با تربیت معلم و امور تربیتی اشتباه گرفته می شود ؟ و آیا اینها نقاط مشترکی دارند یا نه؟

امور تربیتی با علوم تربیتی چه تفاوتی دارد؟

امور تربیتی نهادی ست وابسته به سازمان آموزش و پرورش . این نهاد فوریتی بود که در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی با اهداف خاص امور تربیتی –آموزش تعالیم انسانی و اسلامی- تعریف شد ، ادامه پیدا کرد و روز به روز مراحل تکامل را پشت سر گذاشت. در حقیقت هدف آن بارور شدن نظام تربیتی و تعلیم و تربیت دانش آموزان بوده و هست و این همان نقطه ی مشترک امور تربیتی با علوم تربیتی ست.

تفاوت این دو این ست که امور تربیتی یک نهاد است و تنها تعلیم و تربیت را در مدارس دنبال می کند . اما علوم تربیتی یک رشته ی تحصیلی در سطح دانشگاه و در مقاطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکترا ست و تعلیم و تربیت کل جامعه را در نظر دارد.

 

تفاوت علوم تربیتی و تربیت معلم در چیست؟

علوم تربیتی یک رشته ی تحصیلی ست اما تربیت معلم رشته نیست ، یک گرایش شغلی ست. در مراکز تربیت معلم فرد را برای " معلم شدن" آماده می کنند آن هم با شرایط و ضوابط خاص این مراکز در زمینه ی جذب و گزینش و آموزش. به عبارت دیگر رشته ی علوم تربیتی بسته به نوع گرایش این رشته ابزاری ست به منظور نیل به اهداف آموزش و پرورش و مراکز تربیت معلم.

چرا عموم مردم علوم تربیتی را با امور تربیتی اشتباه می گیرند؟

به دلیل اینکه هدف نهایی هر دو تعلیم و تربیت است لکن امور تربیتی رسالتی ست که آموزش و پرورش کشور به منظور کاربردی نمودن و نهادینه کردن آموزه های علمی و تربیتی در زندگی دانش آموزان بر ضمّه ی خود قرار داده ست که این آموزه ها همان پیکره ی علوم تربیتی ست.

علوم تربیتی چقدر به روانشناسی شباهت دارد؟

این دو هرکدام دو رشته ی مجزا هستند اما تعدادی از واحدهای درسی در هر دو مشترک است. به عنوان مثال می توان از روانشناسی عمومی ، روانشناسی تربیتی ، روانشناسی رشد و مشاوره نام برد.

آینده ی رشته ی علوم تربیتی چیست؟ آیا غیر از آموزش و پرورش هم جایی هست که کارشناس علوم تربیتی در آن فعالیت کند؟

کسانی که وارد این رشته می شوند بسته به نوع گرایش رشته ی خود می توانند به عنوان مدیر ، معلم ، برنامه ریز آموزشی جذب شوند. در حال حاضر فارغ التحصیلان این رشته می توانند منوط به نیاز آموزش و پرورش مناطق و نواحی بصورت غیر رسمی با مراکزی مثل مهد کودکهای خصوصی و مدارس غیر انتفاعی همکاری کنند.

ایا دانشجوی علوم تربیتی – مدیریت و برنامه ریزی آموزشی- می تواند وزیر اموزش و پرورش شود؟

بله. به شرط آنکه بتواند لیاقت و شایستگی های مدیریتی و اجرایی خود را از طریق سلسه مراتب کاری به اثبات برساند.

 

* دانشجویان تربیت معلم تعهد تدریس دارند آیا برای دانشجویان علوم تربیتی نیز چنین تعهدی هست؟

خیر. کسانی که وارد دانشکده ها یا مراکز تربیت معلم می شوند در حقیقت باید گزینش و بعد مشغول به تحصیل شوند. شما در رشته ی علوم تربیتی تحصیل می کنید ممکن است در سطح کسانی باشید که در مراکز تربیت معلم تحصیل کرده اند اما چون مراحل گزینش را طی نکرده اید اگر در آینده مایل باشید که در سیستم آموزش و پرورش به عنوان معلم استخدام شوید این استخدام منوط ست به نیاز آموزش و پرورش و احراز شرایط.

در استخدام ، الویت با کدام گروه است؟علوم تربیتی یا تربیت معلم؟

تربیت معلم

در استخدام مشاور الویت با کدام گروه است؟ علوم تربیتی یا مشاوره ؟

روانشناسان و مشاوران . البته قبلا از علوم تربیتی هم استفاده میشد اما دو سالی ست – این جمله را در سال 85 گفته اند- که به خاطر افزایش فارغ التحصیلان روانشناسی و مشاوره ، دیگر از علوم تربیتی در زمینه ی مشاوره به ندرت استفاده می شود.

رشته ی علوم تربیتی چه امکاناتی را برای آینده ی فرد فراهم میکند؟

چون علوم تربیتی در باب مسائل تعلیم و تربیت است هم برای آینده ی فرد و هم جامعه مفید خواهد بود. برای دانشجویان دختر که در آینده نقش مادری را می خواهند ایفا کنند این رشته حرفهای زیادی دارد. برای دانشجویان پسر هم که در آینده می خواهند نقش پدری را ایفا کنند این رشته خیلی مفید ست . این بعد فردی ست .

اما بعد اجتماعی: در جامعه وقتی فردی با این تخصص و ویژگی ها وارد می شود در هر زمینه می تواند یک شهروند موفق ، یک خواهر موفق، یک برادر موفق و یا یک فرزند موفق باشد. چرا؟ چون مبانی و اصول زیر ساختی مسائل مربوط به علوم تربیتی و روانشناسی را آموزش دیده است.

در آخر اگر مطلب خاصی دارید بفرمایید

هدف کلی گرایشهای مختلف علوم تربیتی ارتقاء آگاهی عمومی مردم در زمینه ی تعلیم و تربیت ست . ما معتقدیم تعلیم و تربیت صحیح و اصولی می تواند هر جامعه ای را به رشد مطلوب برساند . برای تحقق این هدف وجود کارشناسانی با دانش و بینش کافی اامی است و این افراد همان متخصصان علوم تربیتی هستند. اعتقاد قلبی من این ست که برای موفقیت در هر کاری شور و انگیزه و میل به خواستن حرف اول را می زند. تنها داشتن مدرک تحصیلی یک رشته کافی نیست. به عنوان مثال در گرایش مدیریت و برنامه ریزی آموزشی هدف اصلی ، تربیت مدیران و برنامه ریزان آموزشی برای نظام آموزش و پرورش است. تردیدی وجود ندارد کسانی که این رشته را انتخاب می کنند باید از قدرت رهبری و مدیریتی ، خلاقیت ، روابط انسانی بالا، مهارت تصمیم گیری و قدرت حل مسئله برخوردار باشند. اینها از ضروریات است. لکن تمامی این موارد زمانی به عرصه ی ظهور وارد می شوند که شور و تمایل لازم در مدیر وجود داشته باشد.

در آخر

هدف کلی گرایشهای مختلف علوم تربیتی ارتقاء آگاهی عمومی مردم در زمینه ی تعلیم و تربیت ست . ما معتقدیم تعلیم و تربیت صحیح و اصولی می تواند هر جامعه ای را به رشد مطلوب برساند . برای تحقق این هدف وجود کارشناسانی با دانش و بینش کافی اامی است و این افراد همان متخصصان علوم تربیتی هستند. اعتقاد قلبی من این ست که برای موفقیت در هر کاری شور و انگیزه و میل به خواستن حرف اول را می زند. تنها داشتن مدرک تحصیلی یک رشته کافی نیست. به عنوان مثال در گرایش مدیریت و برنامه ریزی آموزشی هدف اصلی ، تربیت مدیران و برنامه ریزان آموزشی برای نظام آموزش و پرورش است. تردیدی وجود ندارد کسانی که این رشته را انتخاب می کنند باید از قدرت رهبری و مدیریتی ، خلاقیت ، روابط انسانی بالا، مهارت تصمیم گیری و قدرت حل مسئله برخوردار باشند. اینها از ضروریات است. لکن تمامی این موارد زمانی به عرصه ی ظهور وارد می شوند که شور و تمایل لازم در مدیر وجود داشته باشد

 

 

معرفی رشته علوم تربیتی(مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی)

رشته علوم تربیتی شامل چهار گرایش { تکنولوژی آموزشی _ مدیریت و برنامه ریزی آموزشی _ آموزش و پرورش کودکان استثنایی _ آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی است .}

 

شامل یکسری دروس مشترک است که میتوان به برخی از آنها اشاره داشت: تاریخ آ.پ در اسلام و ایران_ فلسفه آ.پ _ اصول و مبانی آ.پ_ آ.پ تطبیقی _ آ.پ سه مقطع _ روشها و فنون تدریس _ روانشناسی عمومی _ روانشناسی تربیتی _ رشد کودکی و نوجوانی _ جامعه شناسی عمومی _ جامعه شناسی آ.پ _ اقتصاد آ.پ _ مقدمات مدیریت آموزشی _ مقدمات برنامه ریزی آموزشی و درسی _ آ.پ کودکان استثنایی _ مقدمات مشاوره و راهنمایی _ سنجش و اندازه گیری در علوم تربیتی _ روش تحقیق در علوم تربیتی _ آشنایی با کتابخانه _ مقدمات تکنولوژی آموزشی _ روشهای آماری در علوم تربیتی.

گرایش مدیریت و برنامه ریزی آموزشی= یک رشته میان رشته ایست که تلفیقی از رشته های روانشناسی، جامعه شناسی، فلسفه، مدیریت، آمار، زبان، و مشاوره است .

هدف از این رشته= فراهم کردن فرصت های یادگیری و یاددهی هرچه بیشتر برای گروه های واجب التعلیم و علاقه مند به یادگیری و همچنین تربیت نیروی انسانی ماهر مورد نیاز جامعه است . در کل این رشته ؛ مدیریت بر فعالیت های یاددهی و یادگیری به منظور ایجاد تغیرات مطلوب در رفتار یادگیرنده و ارزیابی میزان تحقق این تغیرات است. در حال حاضر فارغ التحصیلان این رشته در درجه اول جذب آ.پ می شوند و تعدادی هم در سازمان های دولتی مدیریت و برنامه ریزی _ برنامه و بودجه فعالیت می کنند .

دروس تخصصی این رشته= 1_ اصول مدیت آموزشی . 2 _ روانشناسی اجتماعی . 3 _ سازمان و قوانین . 4 _ اصول برنامه ریزی آموزسی . 5 _ مبانی امور مالی بودجه . 6 _ اصول برنامه ریزی درسی . 7 _ کاربرد مقدمات کامپیوتر در مدیریت آموزشی . 8 _ اصول حسابداری . 9 _ روابط انسانی _ 10 _ نظارت و راهنمایی تعلیماتی . 11 _ راهنمایی تحصیلی و شغلی . 12 _ مسائل نوجوانان و جوانان . 13 _ آموزش بزرگسالان . 14 _ آموزش ضمن خدمت . 15 _ مدیریت اسلامی . 16 _ پروژه( سمینار) . 17 _ کارعملی مدیریت در سازمان . 18 _ کارعملی مدیریت در آموزشگاه . 19 _ متون زبان خارجه در برنامه ریزی . 20 _ متون زبان خارجه در مدیریت آموزشی .

طول دوره تحصیل

طول دوره کارشناسی مدیریت و برنامه ریزی آموزشی 5 سال (حداقل 4 و تا 6 ) و نظام آموزشی آن مطابق آئین نامه مصوب شورای عالی برنامه ریزی است کلیه دروس درس 8 ترم برنامه ریزی شده است و طول هر ترم 17 هفته معادل نیسمال تحصیلی است زمان تدریس هر واحد درسی از نوع نظری 17 ساعت و هر واحد عملی 24 ساعت و هر واحد کارورزی 51 ساعت است.

تعداد واحدها

تعداد کل واحدهای درسی دوره کارشناسی مدیریت و برنامه ریزی 135 واحد است این دروس از لحاظ محتوی به دروس عمومی، دروس اختصاصی دروس اصلی و دروس اختیاری تقسیم میشوند.
1-دروس عمومی۲۴ واحد
2-دروس اصلی:دروس پایه علوم تربیتی ۶۰ واحد
3-دروس تخصصی ۴۵ واحد
4-دروس اختیاری ١٠ واحد
5-دروس پیش۸ واحد
جمع۱۴۷ واحد

در سطح کارشناسی ارشد

رشتهٔ علوم تربیتی در دورهٔ کارشنسی در ایران۳ گروه آزمونی و مجموعاً ۱۵ گرایش تحصیلی دارد که عبارتند از:

  • گروه‌ علوم‌ تربیتی‌ 1 شامل رشته‌های:

1. برنامه‌ریزی‌ آموزشی‌ 2. برنامه‌ریزی درسی 3. تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش (تعلیم‌ و تربیت اسلامی) 4. آموزش بزرگسالان 5. تحقیقات آموزشی 6. تکنولوژی آموزشی‌ 7. مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی

  • گروه علوم‌ تربیتی 2 شامل رشته‌های:

1. روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی 2. روانشناسی تربیتی 3. مشاوره و راهنمایی 4. مشاوره (مدرسه‌ای, شغلی, خانواده‌ای)

  • گروه علوم تربیتی 3 شامل رشته‌های:

1. آموزش و پرورش تطبیقی 2. آموزش و پرورش پیش دبستانی 3. آموزش و پرورش دبستانی

بازار کار

وزارتهای آموزش وپرورش و علوم وتحقیقات وفن آوری و مراکزی مانند فرهنگسراها، سازمان بهزیستی، سازمان زندانها، کانونهای اصلاح و تربیت، مراکز مشاوره خصوصی، محل کار دانش‌آموختگان رشته علوم تربیتی می‌تواند باشد.

نقش و توانایی یا کارایی

فارغ التحصیلان رشته مدیریت و برنامه ریزی آموزشی با توجه به اهداف ایجاد این رشته باید دارای شناخت و مهارتهای زیر باشند:
-آشنایی با مدیریت اسلامی در رابطه با مدیریت بطور" اعم " و با مدیریت آموزشی بطور" اخص"
-آشنایی با تئوریهای مختلف مدیریت آموزشی
-آشنایی با اهداف کلی آموزش و پرورش در ارتباط با مدیریت بطور" اعم" و با مدیریت آموزشی بطور" اخص"
- آشنایی باروشهای اجرائی آموزش و پرورش در رابطه با نحوه آموزشی سازماندهی ادارات تشکیلات و تامین بودجه
-آشنایی با برنامه ریزی درسی آموزشی
-دارا بودن قدرت تشخیص در برابر مسائل و مشکلات مختلف آموزشی
-دارا بودن قدرت ارتباط (مدیریت با مدرسان و مربیان)،مدیر با دانش آموزان و اولیاء دانش آموزان مدیر یا کادر اداری)

 

 

ضرورت و توانایی

توجه مختصر نیازهای مملکتی در زمینه کمبود مدیران و برنامه ریزان آموزشی متعهد و مسلمان در مقاطع مختلف تحصیلی در وزارت آموزش و پرورش ضرورت و اهمیت این رشته تحصیلی را روشن می نماید.
با توجه به کمبود مدیران آموزشی متخصص در سطوح مختلف آموزش و پرورش ضرورت تربیت اینگونه افراد مسجل می باشند.
مدیران آموزشی باشد از ویژگیهای مختلف از جمله نحوه برنامه ریزی، روابط انسانی، اصول مدیریت آموزشی و. برخوردار باشد تا بتواند در رابطه با مسائل و مشکلات آموزشی قدرت تشخیص مسائل و تصمیم گیری در مورد رفع آنها را داشته باشد.